Bipolar Disorder စိတ္အေျခႏွစ္ခြေရာဂါ

ကေန႔ည ကမာၻ႔ဖလား ေဘာလံုးပြဲ ဆီမီးဖိုင္တယ္မွာ ကန္မဲ့ နယ္သာလန္အသင္းကို တဖက္သတ္အားေပးခ်င္လို႔ေတာ့ မဟုတ္ပါ။ ‘ဒတ္ခ်္’ လူမ်ိဳး ပန္းခ်ီဆရာၾကီး Vincent Willem van Gogh ‘ဗင္းဆင့္ ဗန္ ဂိုလ္’ ရဲ႕ ေရာဂါအေၾကာင္းေလး တင္ပါရေစ။

‘ဘိုင္ပိုလာ ဒစ္ေအာ္ဒါ’ စိတ္ႏွစ္ခြအေျခအေနရွိတဲ့ နာမည္ၾကီးေတြကေတာ့ မတ္တြိန္း၊ အက္ဂါ အယ္လင္ ပိုး၊ အားနက္စ္ ဟယ္မင္ေဝး၊ ဗင္းဆင့္ ဗန္ ဂိုး၊ တို႔ျဖစ္ပါတယ္။

Manic depression လို႔လဲ ေခၚတယ္။ အစြန္းႏွစ္ဖက္ကို ေျပာင္းေျပာင္း သြားတတ္တဲ့ စိတ္အေျခအေနတခု ျဖစ္တယ္။ (ရိုလာ-ေကာ္စ္တာ) စီးေနရသလိုမ်ိဳး တခါတေလ ထိပ္ဖ်ားေရာက္ေနရင္ ဘာမဆို သူလုပ္ရင္ ျဖစ္မယ္ထင္ျပီး၊ ေနာက္ ေအာက္က်ျပန္ရင္ ရစရာ-ေနစရာမရွိ စိတ္ဓါတ္ က်ေနမယ္။ ဘယ္ေလာက္ၾကာၾကာ အတက္မွာ ေရာက္ေနမယ္၊ ေအာက္မွာ ေရာက္ေနမယ္လို႔ ေျပာမရဘူး။ မတူၾကဘူး။ အေနာက္ႏိုင္ငံေတြမွာ လူၾကီးပိုင္း လူဦးေရရ႔ဲ႕ ၂% မယ္ ခံစားေနၾကရတယ္။

Depressive Phase Symptoms အက်ပိုင္း လကၡဏာေတြ
ေဆးမကုရင္ စိတ္ဓါတ္အၾကီးအက်ယ္ က်ေနမယ္။ ဝမ္းနည္း-ပူေဆြးေနမယ္။ အားအင္ ကုန္ခမ္းေနမယ္။ ေမွ်ာ္လင့္ခ်က္ ကင္းမဲ့ေနမယ္။ စိုးရိမ္စိတ္ေတြ ကဲေနမယ္။ ဘာကိုမွ အာရံုမစိုက္ႏိုင္ဘူး။ တခ်ိန္က စိတ္ဝင္တစားရွိခဲ့တာေတြလဲ အာရံုမထားခ်င္ေတာ့ဘူး။ လူကလဲ ပိန္ခ်ံဳးလာမယ္။ အိပ္ေရးပ်က္မယ္။ သတ္ေသခ်င္စိတ္ ျဖစ္လာမယ္။

Manic Phase Symptoms အတက္ပိုင္း လကၡဏာေတြဆိုတာ အရာရာ သာယာေနမယ္။ အေကာင္းဘဲျမင္-ထင္ေနမယ္။ ဘာမဆို ငါလုပ္ႏိုင္တယ္လို႔ ေသြးနားထင္ေရာက္ေနမယ္။ ဘဝင္ျမင့္ေနမယ္။ စိတ္ျမန္-ကိုယ္ျမန္ျဖစ္ေနမယ္။ အိပ္ေနစရာမလိုသလို ျဖစ္ေနမယ္။ စကားေတြ ေဖါင္ေနေအာင္ မ်ားမယ္။ သူ႔ကို တဖက္ဖက္ဆြဲယူလို႔ အင္မတန္လြယ္တယ္။ ျပိဳင္ဆိုင္မႈ အေတြးဘဲ ဝင္ေနမယ္။ ေဆာက္တည္ရာမရ၊ ဂနာမျငိမ္ ျဖစ္ေနမယ္။ အခ်ိန္ေတြ အရမ္းသံုးမယ္။ လိင္မႈကိစၥ သိုသိပ္မႈမထားဘူး။ ကားေမာင္တာကအစ အျမန္ ေမာင္းမယ္။ မူးယစ္ေဆးဝါးလဲ သံုးစြဲလာမယ္။ အဲလိုလကၡဏာေတြ တေန႔ထဲမွာ ၃-၄ မ်ိဳးျဖစ္ေနမယ္။

Bipolar I vs. Bipolar II အမ်ိဳအစား (၁) နဲ႔ (၂) ရွိတယ္။ အမ်ိဳအစား (၁) ရွိေနသူဟာ အတက္ပိုင္း လကၡဏာေတြ ရွိမယ္၊ ဒါမွမဟုတ္ ေရာေထြးေနတာမ်ိဳး နဲ႔ အက်ပိုင္းျဖစ္တာ ေရာေထြးေနမယ္။ အမ်ိဳအစား (၂) ရွိေနသူဟာ စိတ္ဓါတ္ အၾကီးအက်ယ္က်ေနျပီး အတက္ပိုင္းျဖစ္တာ နည္းမယ္။ ေနာက္ျပီး Hypomania ေခၚတဲ့ အေျပာ့စား တက္ၾကြမႈမ်ိဳး ရွိတတ္တယ္။ သူ႔အဖို႔ေတာ့ (ပါတီ) ခ်ိန္ဘဲ။ ေပ်ာ္စရာ ရီစရာေတြ မ်ားေနမယ္။ မိသားစုဝင္ေတြ အေပါင္အသင္ေတြကေတာ့ သူ စိတ္မူေျပာင္ေနတာ သတိထားမိၾကတယ္။

Mixed Episode ႏွစ္မ်ိဳးတြဲ အေျခအေန
တျပိဳင္နက္ထဲမွာ စိတ္တက္ေရာ စိတ္က်ပါ တြဲေနတယ္။ ခန္႔မွန္းရခက္တာ ျဖစ္လာႏိုင္တယ္။ ဥပမာ သူႏွစ္သက္တာမ်ိဳးကို အားတက္သေရာ လုပ္ေနရခ်ိန္မွာ ဝမ္းနည္းပက္လက္ ျဖစ္လာမယ္။ ငယ္ငယ္ရြယ္ရြယ္နဲ႔ ဒီ စိတ္အေျခႏွစ္ခြ ေရာဂါ ခံစားရသူေတြမွာ ပိုျဖစ္ၾကတယ္။ တခ်ိဳ႕တြက္ဆတာက လူနာ ၇ဝ% မွာ အဲလိုျဖစ္တယ္တဲ့။

Causes of Bipolar Disorder ဘာလို႔ ဒီေရာဂါ ျဖစ္လာသလဲ
ဆရာဝန္ေတြက အတိအက် မသိၾကပါ။ အမ်ားသေဘာတူတဲ့ ျဖစ္ႏိုင္ေခ် (သီအိုရီ) တခုကေတာ့ ဦးေႏွာက္မွာ ဓါတ္ပစၥည္းေတြ အနည္း-အမ်ား ပံုမွန္မဟုတ္လို႔ ျဖစ္မယ္လို႔ ယူဆတယ္။ ဓါတ္ပစၥည္းေတြ မ်ားေနခ်ိန္မယ္ စိတ္တက္ၾကြေနျပီး နည္းေနရင္ စိတ္က်မယ္။

Who's at Risk? ဘယ္လိုလူေတြမွာ လာျဖစ္သလဲ
ေယာက္်ား-မိန္းမ အတူတူျဖစ္တယ္။ အသက္ ၁၅ နဲ႔ ၃ဝ ၾကားမွာ စတယ္။ မိသားစုထဲမွာ တေယာက္မက ရွိေနတတ္တယ္။ ဒါေပမဲ့ မ်ိဳးဗီဇတခုထဲေၾကာင့္ေတာ့ မျဖစ္ႏိုင္ဘူး။ စိတ္ေသာကေရာက္စရာ၊ မူးယစ္ေဆးဒဏ္၊ စတာေတြကေန အတက္-အက်ကို ေစ့ေဆာ္ႏိုင္တယ္။

Bipolar Disorder and Daily Life
အိမ္မွာ၊ ေက်ာင္းမွာ၊ အလုပ္ခြင္မွာ ေန႔တဓူဝအလုပ္ေတြကို ထိခိုက္ေစတယ္။ ၈၈% မွာ အလုပ္မယ္ တိုးတက္လမ္းေတြ အတားအဆီး ျဖစ္ၾကရတယ္။

Bipolar Disorder and Substance Abuse
၆ဝ% ေသာ လူနာေတြက ေဆးဝါး၊ အရက္ေသစာ သံုးစြဲၾကတယ္။ Reckless manic phase ေဆာက္တည္ရာမရ အဆင့္မွာ လုပ္ၾကတာ မ်ားတယ္။

Bipolar Disorder and Suicide
တျခား ဒီေရာဂါ မရွိသူေတြထက္ ေသေၾကာင္းၾကံစီတာ ၁ဝ-၂ဝ ဆ ပိုျဖစ္ၾကတယ္။ မၾကံစီခင္မွာ သတ္ေသခ်င္တဲ့ စကားမ်ိဳး ေျပာတတ္ၾကတယ္။ သတ္ေသဘို႔ အစီအစဥ္ေတြ တခုျပီးတခု လုပ္လာမယ္။

Diagnosing Bipolar Disorder
ဒီေရာဂါဆိုတာ ေသျခာေအာင္ လုပ္ရမယ္။ Extreme mood swings စိတ္မူေျပာင္းျခင္း အျပင္စား နဲ႔ ခြဲျခားရမယ္။ Neurological disorders အာရံုေၾကာေရာဂါ၊ Substance abuse မူးယစ္ေဆးသံုးစြဲတာ၊ Thyroid problem လည္ပင္းၾကီးေဟာ္မုန္းမ်ားေရာဂါ၊ HIV (အိတ္ခ်္အိုင္ဗြီ)၊ ADHD ပါတ္ဝန္းက်င္ သတိမမူေရာဂါ၊ တခ်ိဳ႕ေဆးေတြရဲ႕ Side effects ေဘးထြက္-ဆိုးက်ိဳး နဲ႔ Psychiatric disorders တျခားစိတ္ေရာဂါေတြနဲ႔ ခြဲျခားရမယ္။

Medications for Bipolar Disorder
ေဆးေပးတာ အမ်ားၾကီးသက္သာေစတယ္။ Mood stabilizers ေဆးမ်ိဳးသံုးတယ္။ Antipsychotic drugs စိတ္ေရာဂါေဆးေတြ နဲ႔ Anticonvulsant drugs အတက္သက္သာေဆး ေတြလဲ ေပးတယ္။ ေဆးၾကာၾကာ ေသာက္ေနရတယ္။

Talk Therapy for Bipolar Disorder
စကားေျပာနည္းနဲ႔ ကုသတာလဲ လုပ္တယ္။ Cognitive behavioral therapy နည္းလဲလုပ္တယ္။ Interpersonal therapy နည္းလဲရွိတယ္။ Social rhythm therapy နည္းလဲရွိတယ္။

Lifestyle Tips for Bipolar Disorder
လူေနမႈပံုစံ ျပဳျပင္ေပးတာ ေကာင္းတယ္။ လုပ္ရမဲ့အလုပ္ေတြကို အခ်ိန္ဇယားခ်ျပီး လုပ္ေစတာေကာင္းတယ္။ အိပ္ခ်ိန္၊ အလုပ္ခ်ိန္၊ စားခ်ိန္၊ ေလ့က်င့္ခန္းလုပ္ခ်ိန္ေတြ တိတိက်က် သတ္မွတ္ထားရတယ္။ အရက္၊ ေဆးဝါး မသံုးေစေအာင္ လုပ္ရမယ္။ မဟုတ္ရင္ ေရာဂါလကၥဏာေတြကို ပိုဆိုးေစႏိုင္တယ္။

Electroconvulsive Therapy (ECT)
လွ်ပ္စစ္သံုး ကုသနည္း။ တခ်ိဳ႕လူနာေတြအတြက္ ေကာင္းတယ္။ ဆိုးဝါးတဲ့ အေျခအေနအတြက္ ျမန္ျမန္ သက္သာေစတယ္။ ေဆးေပးနည္း၊ စိတ္ကုနည္းနဲ႔ မရသူေတြအတြက္လဲ သံုးႏိုင္တယ္။

Educating Friends and Family
မိတ္ေဆြ အေပါင္းအသင္နဲ႔ မိသားစုဝင္ေတြကို ဒီေရာဂါအေၾကာင္း ေျပာျပ-သင္ျပေပးထားသင့္တယ္။ ေရာဂါ အတက္-အက်အေၾကာင္း၊ စိတ္မပ်က္ၾကဘို႔လိုေၾကာင္း၊ မေၾကာက္ဘို႔လိုေၾကာင္း၊ ေထာက္ကူမႈေပးတာ အေရးပါေၾကာင္း။ ေဝဒနာသည္ေတြဟာ သူတို႔မွာ ေရာဂါရွိေနတာကို မသိၾက၊ လက္မခံၾကဘူး။ သန္းေပါင္းမ်ားစြာ အဲလိုျဖစ္ေနတာ၊ ေဆးကုရင္ သက္သာေကာင္းမြန္မွာ၊ ကိုယ့္အျပစ္ မဟုတ္ပါဘူး ဆိုတာေတြ ေဖ်ာင္းဖ်-နာခ် ေဆးကုဘို႔ တိုက္တြန္းၾကရပါမယ္။

Dr. တင့္ေဆြ